Psikanaliz ve Sinema Yazıları: C. Metz’in Sinema Diline Yaklaşımı*
Geçen ayki yazımızda, gösterge incelenmesinin bilim haline gelmesiyle, psikanalitik film eleştirisinin yolunun açıldığını söylemiştik. C. Metz, psikanaliz ile sinema kavramlarının yan yana gelmesinde önemli bir isimdir Bu ay, sayın Prof. Dr. Gülseren Güçhan’ın bu konuyla ilgili makalesinden seçtiğim bölümleri sizinle paylaşmak istiyorum.
Sinema öteden beri bir çeşit düş fabrikasına benzetilir. İnsanlara gündelik yaşamlarında bulamayacakları şeyleri sunan, bir ..kaçış ortamı» olduğundan söz edilir. Seyircinin bu kaçış ortamı ya da ..düşler aleminde gördükleriyle bütünleşip, bir özdeşleşme süreci yaşadığı bilinir. C. Metz, bu eski ve bilinen görüşe, daha sistematik bir şekilde yaklaşmakta, ..özdeşleşmeyle film-seyirci ilişkileri çerçevesin de ve Lacan‘ın, ..özne (ben) nin oluşum süreci» ile ilgili psikanalitik kuramının temel alarak açıklamaktadır.…Seyirci fiziksel algısı (görme, işitme) ile perde üzerindeki görüntüleri görüp, sesleri işitir. Ancak gördüklerini kavramaya yarayan zihinsel mekanizma nasıl işlemekte, seyirci film ile nasıl bütünleşmektedir? Metz’e göre, bu soruyu cevaplandırmanın yolu psikanalizin varlığın, gerekli kılmaktadır. Film-seyirci ilişkisini açıklamada, başka bir deyişle, seyircinin sinemadaki rolünü ve filmi nasıl izleyip, kavradığını anlamada insanın oluşumunun temel evrelerinden olan «birincil süreç» hareket noktası olarak alınmaktadır. Metz’e göre, bu soruyu cevaplandırmanın yolu psikanalizin varlığını, gerekli kılmaktadır. Film-seyirci ilişkisini açıklamada, başka bir deyişle, seyircinin sinemadaki rolünü ve filmi nasıl izleyip, kavradığını anlamada. İnsanın oluşumunun temel evrelerinden olan «birincil süreç» hareket noktası olarak alınmaktadır… Metz’in psikanalitik film çalışmasının dayandığı temel noktalardan biri de, senaryo ile düş arasında kurduğu benzerliktir (1). Metz, düşteki anlam mekanizması ile filmsel öykünün üretiliş mekanizması arasında önemli benzerlikler kurarak, sanatçının «yaratım süreci» konusuna eğilmektedir. Seyircinin kendisine gönderilen mesajı nasıl algıladığı bir sorunsa. Bu mesajın nasıl üretildiği de bir sorundur(1) diyen Metz, «sinemada anlam mekanizmalarının nasıl oluştuğu sorusunu, perdenin önünde ve arkasında oluşan süreçlerle birlikte çözümleme amacındadır. Göstergebilimin ve psikanalizin kavramlarının yardımı ile bir film çözümlenmek istendiğinde, çözümleyicinin daha işin başında bir takım güçlükleri e karşılaşacağını söylemek yanlış olmayacaktır. Çünkü Metz, -Düşsel gösteren- de film çözümlemesi için belli bazı ilkeler sunmamaktadır. Aslında Metz’in kendisi de psikanalitik yaklaşımın ne tür bir film çözümlemesine götüreceği konusunda pek emin değildir (5). Öte yandan, psikanalizin kendinden gelen bazı güçlükler de söz konusudur. Psikanalizde belli bir adın etrafında oluşturulan geleneklerin kavram ve yöntemleri her zaman tartışmaya açıktır, karşıt görüşler ileri sürülebilir(Güçhan, 1992).
Bu haftaki önereceğim kitap, Saffet Murat Tura’nın “Freud’dan Lacan’a Psikanaliz”.
KAYNAKÇA
Güçhan, G.(1992) C. Metz’in ”Göstergebilimsel psikanalitik” yaklaşımı ile bir film çözümleme denemesi: Bez Bebek. Anadolu Üniversitesi yayınlar: Kurgu 1992, Sayı: 10, Sayfa: 101–117.
- Güçhan, G. (1990) «Christian Metz, Göstergebilim ve Psikanaliz», S.6. Açıköğretim Fakültesi iletişim Bilimleri Dergisi. Anadolu Üniversitesi Yayınları. 1990, Kurgu: s. 109–113
*https://issuu.com/azizm/docs/edergiocak2008
