Atatürk ve Darwinizm*
Boğaziçi Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü direktörü Prof. Dr. Zafer Toprak, Atatürk’ün ölümünün 73. yıldönümü kapsamında düzenlenen anma toplantılarının bir bölümü olarak 10 Kasım 2011 günü saat 9.10’da Albert Long Hall salonunda “Atatürk ve Darwinizm” başlıklı bir konuşma yaptı.
Prof. Toprak, konuşmasında esas olarak Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi resmi tarih anlayışlarındaki farklılaşmalar ve Darwinci evrim teorisini savunan Atatürk dönemine özgü anlayış üzerinde durdu.
Prof. Dr. Zafer Toprak’ın konuşmasındaki önemli saptamalar özetle şunlar oldu:
“1908’e kadar resmi tarih öğretiminin esasını ‘tarihi mukaddes’ oluşturuyordu. ‘Tarihi temeddün (uygarlık tarihi) anlayışı 1908’den itibaren önem kazandı ve 1908-1928 yılları arasında bu iki tarih anlayışı birbirinden tamamen ayrıldı. Bu tarihten sonra Atatürk’ün ölümüne kadar olan dönemde, hem Atatürk’ün tarih görüşünü, hem de Türk Tarih Tezi çalışmalarını etkileyen ve yönlendiren iki temel kaynak, Eugéne Pittard (1867-1962) ve H.G.Wells (1866-1946)’in eserleri ve düşünceleri olmuştur. Pittard’ın Les Races et l’Histoire kitabı ile Wells’in The Outline of History kitapları Türk tarih tezlerinin iki omurgasıdır. Atatürk, Pittard’ın eserindeki bakış açısını olumlu bulmaktadır. (Pittard, Le Visage Nouveau de la Turquie adında Kemalist Türkiye’yi çok öven bir kitap yazmıştır.)
Öte yandan Pittard da Atatürk hakkında çok olumlu görüşlere sahiptir. Onun Arkeoloji dergisinde Atatürk’ten övgüyle bahseden çok önemli bir makalesi vardır. Atatürk’ü dünya tarihindeki yol gösterici liderlerden olarak görmektedir. Pittard, İkinci Türk Tarih Kongresi’nde ikinci başkanlığa seçiliyor. Atatürk Wells’in eserini fransızcasından (Esquisse de l’Histoire Universelle) okuyor ve derhal Türkçeye çevrilmesi talimatını veriyor. Hatta eserin çevirisinin gecikmemesi için eser fasiküller halinde çok sayıdaki çevirmene veriliyor. Türkçede Cihan Tarihinin Umumi Hatları adıyla yayımlanan bu kitap Atatürk’ün Nutuk’ta bahsettiği tek kitaptır. Wells’in eseri Almanya’da Naziler tarafından yakılmış bir kitaptır. Kadın hareketinin destekçisidir. Pittard ve Wells’in her ikisi de Darwinci evrim teorisini savunan kimselerdir. Atatürk Wells’in kitabındaki “adaletin ve tek bir yasanın buyruğu altındaki dünya” yaklaşımını çok benimsiyor. Atatürk’e göre tarihçilik artık çok çeşitli alanlardaki uzmanların birlikte çalışmasıyla yapılması gereken bir çalışmadır ve bu şekilde total bir tarih adımı atılmalıdır.
Atatürk döneminde orta ve yüksek öğretim ders kitaplarında Darwinci evrim teorisi savunulmaktadır. Wells’in kitabı da evrim teorisini savunan Türkçedeki en önemli kaynak eserlerden biri olmuştur. Bu kitapta ve diğer ders kitaplarında insanın gelişimi, tekhücreli canlılardan insana doğru gelen bir ‘hayat zinciri’ kavramı temelinde verilmektedir. Fakat Atatürk’ün ölümünden sonra ders kitaplarındaki ‘hayat zinciri’ yaklaşımı terkedilmiş ve Darwinci evrim teorisi çerçevesindeki açıklamalara artık rastlanmaz olmuştur. Örneğin 1939 yılında yayımlanmış olan Şemseddin Günaltay’ın Tarih 1 kitabında hayat zinciri kavramı artık terkedilmiş durumdadır.” Prof. Dr. Zafer Toprak’ın, Darwinci evrim teorisinin cumhuriyet döneminde ders kitaplarındaki gelişimiyle ilgili en önemli tespitlerinden biri budur.
Prof. Dr. Zafer Toprak konuşmasında ayrıca Türkiye’de sosyal bilimlerin 1930’larda doğduğunu, bu bilimlerin doğuş yerinin Dil Tarih Coğrafya Fakültesi olduğunu ve bu fakültedeki çalışmaların özünün de antropoloji olduğunu belirtmiştir.