Çekim Ölçekleri*
Çerçeveye oranla görüntünün boyutunun değişmesi, değişik, çeşitli ölçeklerdeki çekimlere yol açar; değişik boyutlardaki görüntüler dizisine çekim ölçeği adı verilir. Çekim ölçeği kamera önündeki kişinin, nesnenin çerçeve içinde görülen kesimini anlatan, kameranın aldığı görüntünün perdede kapladığı alanı sınırlandıran bir birimdir. Çekim ölçeği seçilen, düzenlenen, yerleştirilen insana, nesneye, konuya yakından ya da uzaktan bakılmasını sağlar. Çekim ölçeği hem konu, hem de görüntü alanına bağlı olarak, konunun görüntü boyutu göz önüne alınarak belirlenir.
İnsan vücudu birim olarak alındığında altı temel çekim ölçeği vardır. Bunlar; boy çekim, diz çekim, bel çekim, göğüs çekim, omuz çekim ve yakın çekimdir (surat, baş). Yani insan vücudunun tamamı boy çekim, yarısı bel çekim, dörtte üçü diz çekim olarak, daha yakın görüntüler, göğüs, omuz, baş çekim olarak tanımlanır.
Değişik boyutlardaki çekim ölçekleri, teknik değil, anlatım aracı olarak çok uzak çekimler, orta çekimler ve yakın çekimler olarak gruplandırılır.
Çok Uzak Çekim
İzleyicileri etkilemek amacıyla, dramatik yapıyı oluşturan olguların geçtiği çevreyi betimlemede kullanılır.
Toplu Çekim
Bir yerin uzaktan görüntüsünü veren çekim. Toplu çekimlerde ağırlık noktası tümüyle mekan üzerindedir. Bir diğer özelliği de ya insanın yer almadığı bir mekanı verir, ya da mekanın bir öğesi olarak insanı gösterir.
Genel Çekim
Genel çekim hareket alanının tümünü içerir. Manzara, insanlar ve nesneler bir genel çekimde gösterilerek seyirciye bütünsel görünüm tanıtılır. Genel çekim bir sokağı, bir odayı ya da olayın yer aldığı herhangi bir dekoru içerebilir. Genel çekim ortamda ki tüm unsurları içerecek biçimde gerçekleştirilmelidir; bu şekilde seyircilerin kimlerin söz konusu olduğunu yer değiştirdikçe genel çekim yakın çekime dönüşebilir; bir yakın çekim tek bir çekimde genel çekim haline gelebilir.
Genel çekimler, olgunun içinde geçtiği çerçevenin anlatılmasını, tanıtılmasını sağlar.
Uzak Çekim
Bir uzak çekim geniş bir alanı büyük bir mesafeden görüntüler. Seyircilerin ortamın ya da olayın büyüklüğü ile etkilenmesi gerektiğinde bu çekim kullanılabilir. Bu tür çekimler ortamın coğrafyasını betimler. Geniş açı kullanılarak yapılan bir çekim uzak çekimlere daha uyumludur.
Boy Çekim
Kişi ya da kişilerin genelini görmek amacıyla çerçeve içinde, tüm boyu ile yer aldığı çekim ölçeği. Boy çekim, geniş bir mekan içinde tek insanı ya da insanları kapsar. Genel bir bilgi vermek, kişiyi tanıtmak için kullanılır. Belli bir dekor, mekan içinde çekimi yapılacak kişi ya da kişileri diğerlerinden soyutlamak amacıyla kullanılır. Boy çekimleri genellikle konulu filmlerin büyük bölümünü oluşturur; çünkü genel çekimin film ortamını oluşturmasının ardından gelecek boy çekimleri, seyircileri bir orta mesafeye yerleştirmelerinden ötürü, olayların sunumu için mükemmeldir.
Orta Çekim
Orta çekimler, uzak ve yakın çekimler arasındaki bir çekim ölçeğidir. Orta çekimlerde, insan bedeninin dizden yukarısı çerçeveye girer. İzleyiciyi olaya yakınlaştırma açısından konulu filmlerde önemli bir yeri olan orta çekimler kişinin iç dünyasını tek başına ele almaz, iç dünya ile dış dünya arasındaki ilişkiyi öne çıkarır.
Diz Çekim
Diz çekim grup içinde kişilerin el- kol gibi devinimlerini ya da yüz anlatımlarını görüntüleyecek büyüklükte bir çekim ölçeğidir. Kişinin çerçeve içinde diz ve dizinden yukarısını gösteren çekimdir. Bu tanım hem ayakta duran hem de oturan insan için aynıdır.
İkili Çekimler
En ilginç orta çekim, ikili çekimlerdir. Bu çekimde oyuncular karşılıklı olarak, yüz yüze durur ve konuşur. Bu çekimlerdeki temel sorun iki kişiden birinin üstünlüğünü vurgulamada ortaya çıkar.
İkili çekim çeşitleri:
- kişilerin karşılıklı (profil) durup, oturarak yada ayakta konuşmaları.
- İkili çekim açılandırılarak, görüntüye derinlik kazandırılır. Kameraya yakın oyuncu hafifçe içeri döner; sırtı kameraya gelecek biçimde durur. Uzaktaki oyuncu kameraya 45 derecelik açı yapacak biçimde diğer kişinin karşısında
Omuz- Üstü Çekim
Kişiyi, ön plandaki bir başka kişi üstünden gösteren çekim. Omuz-üstü çekim, kişinin ya da nesnenin çekiminde, o kişinin ya da nesnenin bakış noktasındaki bir kişiden ya da nesneden bir parçanın konuyu desteklemesi durumudur. Karşılıklı konuşan iki kişinin çekiminde sıkça kullanılır. Bir omuz üzeri çekimde ön plandaki oyuncu sırtı ve yani arkadan üç çeyreklik bir açıdan görülebilecek şekilde açılandırılmalıdır.
Çapraz İkili (x2) / Üçlü Çekim
Yan yana duran iki ya da üç kişiyi karşıdan değil, çerçevede çapraz gösterecek biçimde veren çekim.
Bel Çekim
Çerçevede insanın belin hemen kemer çizgisi altından ya da üstünden yukarısının gösterdiği çekim. Bu nedenle ½ çekim de denir. İki kişinin konuşmalarında, konuşmacıların yüz anlatımlarının belirsiz kaldığı durumlarda iyi bir ölçektir. Bel planda kişi rahatça devindirilebilir.
Göğüs Çekim
Bel çekimin devamı gibi düşünülür. Kişinin çerçeve içinde göğsünün tamamını ve yukarısı görünecek büyüklükte yer aldığı çekim. Göğüs çekim, kişinin bel ile omuzları arasındaki bölümün yaklaşık tam ortasından, başının üstüne dek olan bölümü kapsar.
Omuz Çekim
İnsanın omuzlarından yukarısını gösteren çekim. Omuzların tamamı ve kol ile bağlantı yerleri çerçeve içine alınır. Baş çerçeveyi doldurur, ama geri plandaki ya da çevredeki ayrıntı parçalarının da çerçeve içine alınmasını sağlar. Karşılıklı iki kişinin konuşması sırasında kişilerin özellikle baş büyüklüklerinin ayrımlı olduğu durumda omuz çekim kullanılır.
Baş Çekim
Kişinin yüzünü, çerçeveyi dolduracak biçimde veren çekim. Genelde, konuşan kişiye ilginin çekilmesi için kullanılır. Dinleme ayrıntıları, ünlemler, mimikler, gözlerin anlamlı bakışı baş çekimle verilebilir. Psikolojik çözümlemeye gidilir. Baş çekimi, kişinin düşünce ve duygularının izleyiciye yaklaştırır.
Yakın Çekimler
Daha çok psikolojik durumları anlatmakta kullanılan yakın çekimler, izleyicinin odak noktasını kişinin yüzüne, dolayısıyla düşüncelerine, iç dünyasına yöneltir. Senaryoda özel bir yakın çekim tanımı verilmediğinde, çekim genellikle baş ya da omuz olarak gerçekleştirilir.
Sahnenin bütününden bir surat, küçük bir nesne, küçük ölçekli bir devinim seçilebilir ve bir yakın çekimde tüm görüntüyü kaplayabilir. Yakın çekim izleyiciyi sahnenin içine taşıyabilir; o an için gereksiz bütün ayrıntıları bir kenara atabilir ve anlatımsal vurguyu üstlenmesi gereken önemli olayı yalıtabilir. Uygun seçilmiş, uzmanca filme alınmış bir yakın çekim olaya dramatik etki ve görsel netlik katabilir.
Boy yakın çekimi: Yaklaşık olarak, bel ile omuzlar arasındaki bölgenin ortasından kafanın yukarısına kadar.
Baş ve omuz yakın çekimi: Omuzların aşağısından kafanın yukarısına kadar.
Baş yakın çekimi: Yalnızca baş.
Yüz çekimi: Dudakların aşağısından gözlerin yukarısına kadar.
Yakın Çekim Tipleri İç ara yakın çekim:
İç ara yakın çekimler dört kamera açısından filme alınabilir:
Nesnel: Kamera yakın çekimi sahnede kişi olarak bulunmakta olan bir oyuncunun bakış açısından değil, görünmeyen bir gözlemcinin bakış açısından filme alır. Nesnel bir yakın çekim izleyiciyi oyuncuya, nesneye ye da devinime yaklaştırır.
Öznel: Filme alınmakta olan kişi doğrudan kameranın merceğine bakar. Bu uygulama ender olarak dramatik konulu filmlerde, bir oyuncu ye da yorumcu gelişmekte olan öyküyü betimleyebilsin ya da yorumlayabilsin diye yapılır.
Omuz üzeri: Kamera, yakın çekimi karşıdaki oyuncunun omzu üzerinden filme alır. Omuz üzeri yakın çekimleri, iki oyuncu karşılıklı konuşma için yüzyüze durduğunda, genellikle uyuşumlu çiftler olarak filme alınırlar.
Görüş noktası: Bu tür yakın çekimler görüntüdeki bir oyuncunun bakış açısından çekilir.
Dış ara yakın çekim
Dış ara yakın çekimler üç kamera açısından filme alınabilirler.
Nesnel: Seyirciler yakın çekimi kişisel olmayan bir izleme açısından seyreder. Filmi izleyen kişi bir katılım olmadan konuya yaklaştırılır.
Öznel: Filme alınmakta olan kişi doğrudan kamera merceğine bakar. Dış ara öznel yakın çekimler konulu filmlerde ender olarak kullanılırlar.
Görüş noktası: Dış ara yakın çekimleri perdedeki bir oyuncunun izleme açısından filme alınır.
Ayrıntı Çekim
Kişinin bedeninin konuyla ilişkili bir bölgesinin, bir nesnenin, konunun küçük parçalarının çerçeveyi tümüyle doldurduğu çekimler. Örneğin, tüm çerçeveyi dolduracak biçimde amaca uygun göz, ağız, ayak, el, bir yara ya da bir dövme, el ayak parmaklarının devinimi, ya da kullanılan takılar, tabanca… vb.filmin gelişiminde öğretici, insancıl ve bütünleştirici anlamlar ayrıntı çekimlerle vurgulanır.
Nesnesi İnsan Olmayan Çekimler
Yukarıda insan vücudu birim alınarak altı çekim ölçeği verilmişse de temelde üç ölçek var: yakın çekim, orta çekim, genel çekim. Diğer çekim ölçekleri bu üçünün türevi olan ara çekimlerdir. Bu durumda, nesnesi insan olmayan çekimlerin tanımlanmasında da bu üç ana ölçek temel alınır. Bel çekiminden daha yakın olan çekimlerin hepsi yakın çekim olarak kabul edilir. Ancak çerçevelenecek alanın neyi, ya da neleri içerdiği ayrıntılı olarak çekim ölçeğinin altına yazılır. Bel ve diz ölçeklerindeki çekimler, orta çekim, diz çekimden daha uzak alanlar genel çekim olarak adlandırılır ve nelerin görüntü kapsamı içinde olacağı açıkça belirtilir. Nesnesi insan olmayan çekimlerde, uygun durumlarda, nesnesi insan olan çekim ölçeklerinden herhangi biri de kullanılır. Ancak yine neyin gösterilmek istendiği açıkça belirtilir. Çekim ölçekleri sinemada son derece devingen bir özellik taşır.
KAYNAKÇA:
Akyürek, Feridun, Senaryo Yazarı Olmak, Medicat, İstanbul, 2004.
Sinemanın Beş Temel Öğesi